Ελ Σαλβαδόρ

Επίσημη ονομασία: Δημοκρατία του Ελ Σαλβαδόρ Έκταση: 21.041 τ. χλμ Πληθυσμός: 6.178.700 κάτ. (2003) Πρωτεύουσα: Σαν Σαλβαδόρ (504.000 κάτ. το 2003)Κράτος της Κεντρικής Αμερικής. Συνορεύει στα ΒΔ με τη Γουατεμάλα και στα Α με την Ονδούρα, ενώ στα Α και Ν βρέχεται από τον Ειρηνικό ωκεανό.Το Ε.Σ. είναι η πιο μικρή χώρα του ισθμού της Κεντρικής Αμερικής. Τα σύνορα με την Ονδούρα είναι τεχνητά και καθορίστηκαν μετά τον διαμελισμό της ομοσπονδίας των Ηνωμένων Επαρχιών της Κεντρικής Αμερικής. Είναι η μοναδική από τις χώρες του ισθμού που δεν έχει διέξοδο στην Καραϊβική θάλασσα. Η ακτή στον Ειρηνικό ωκεανό αποτελεί το φυσικό σύνορο προς τον νότο.Διοικητικά η χώρα διαιρείται σε τρεις ζώνες (Δυτική, Κεντρική και Ανατολική ζώνη) και σε 14 διαμερίσματα που διοικούνται από έναν κυβερνήτη ο οποίος διορίζεται από την κεντρική κυβέρνηση. Οι επαρχίες της χώρας είναι οι εξής (σε παρένθεση ο κατ’ εκτίμηση πληθυσμός τους το 2003, καθώς τα στοιχεία της τελευταίας απογραφής είναι του 1992): Αχουακαπάν (Αhuachapan, 321.000), Καμπάνας (Cabanas, 147.000), Κουσκατλάν (Cuscatlan, 198.500), Λα Λιμπερτάδ (La Libertad, 692.500), Λα Ουνιόν (La Union, 282.500), Λα Πας (La Ρaz, 291.500), Μοραζάν (Μorazan, 168.000), Ουσουλουτάν (Usulutan, 329.500), Σαν Βιθέντε (San Vicente, 144.200), Σαν Μιγκέλ (San Μiguel, 463.000), Σαν Σαλβαδόρ (San Salvador, 1.959.000), Σάντα Άνα (Santa Αna, 546.000), Σονσονάτε (Sonsonate, 450.000) και Χαλατενάνγκο (Chalatenango, 186.000).Επίσημη γλώσσα του κράτους είναι η ισπανική. Σε περιοχές όπου ζουν αυτόχθονες ομιλείται η τοπική διάλεκτος μαχούα. Το 90% του πληθυσμού αποτελούν οι μιγάδες μεστίζο. Οι λευκοί αποτελούν το 9% και οι αυτόχθονες Αμερινδοί μόλις το 1%.Το σύνταγμα που ισχύει σήμερα δημοσιεύτηκε το 1983 (και τροποποιήθηκε στη συνέχεια). Όπως σχεδόν όλα τα αμερικανικά συντάγματα, καθορίζει ένα προεδρικό σύστημα που βασίζεται στη διαίρεση των εξουσιών ανάμεσα στον πρόεδρο και στο κοινοβούλιο. Ο πρόεδρος είναι ο αρχηγός της κυβέρνησης και εκείνος που εκλέγει τους υπουργούς. Εκλέγεται με άμεση και υποχρεωτική ψηφοφορία κάθε πέντε χρόνια από όλους τους πολίτες που έχουν συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους και δεν μπορεί να επανεκλεγεί. Η εκλογή επικυρώνεται από το κοινοβούλιο, το οποίο ονομάζεται εθνοσυνέλευση· οι 84 βουλευτές του εκλέγονται κάθε τρία χρόνια με το αναλογικό σύστημα.Στο Ε.Σ. δραστηριοποιούνται οκτώ κόμματα, από τα οποία στην πολιτική ζωή της χώρας κυριαρχούν η Εθνική Ρεπουμπλικανική Συμμαχία (ΑRΕΝΑ), το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο Φαραμπούτο Μαρτί και η Δημοκρατική Σύγκλιση. Πρόεδρος της χώρας είναι ο Φρανσίσκο Φλόρες Πέρες (Francisco Flores Perez) του ARENA από το 1999.Υπάρχει ένα ανώτατο δικαστήριο 14 μελών τα οποία διορίζονται από την εθνοσυνέλευση. Σε κάθε διαμέρισμα λειτουργούν πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια δικαστήρια.Η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού πρεσβεύει το ρωμαιοκαθολικό δόγμα (86%). Οι προκολομβιανές λατρείες έχουν εξαφανιστεί, ενώ τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεγάλη ροπή προς τον προτεσταντισμό.Η στοιχειώδης εκπαίδευση, υποχρεωτική και δωρεάν, διαρκεί 9 χρόνια. Η μέση περιλαμβάνει τρία χρόνια σπουδών. Η τεχνική εκπαίδευση, εκτός από ορισμένες εξαιρέσεις, παρέχεται σε ιδιωτικές τεχνικές ή επαγγελματικές σχολές που βρίσκονται υπό τον έλεγχο του κράτους. Υπάρχουν δύο κρατικά πανεπιστήμια και 30 ιδιωτικά. Παρά τις προσπάθειες που γίνονται, ο αναλφαβητισμός αποτελεί ακόμα ένα σημαντικό πρόβλημα (περ. 27%).Το Ε.Σ. διαθέτει στρατό, ναυτικό και αεροπορία, τα αεροσκάφη της οποίας καθώς και του ναυτικού προέρχονται από τις ΗΠΑ. Η θητεία είναι εθελοντική και διαρκεί δύο χρόνια. Το 1996 ο στρατός της χώρας αριθμούσε 30.150 άτομα.. Από γεωλογική άποψη, το έδαφος του Ε.Σ. αποτελείται σχεδόν στο σύνολό του, εκτός από τις προσχώσεις των πυθμένων των κοιλάδων και της παράκτιας λωρίδας, από ηφαιστειακές εναποθέσεις (τόφους και λαβικές επεκτάσεις), που συνδέονται με την παρουσία μιας σειράς επιβλητικών συγκροτημάτων. Στο εσωτερικό της χώρας, ωστόσο, το ανάγλυφο κατακερματίζεται σε μία σειρά από κόγχες, που μερικές φορές καταλαμβάνονται από λιμναίες λεκάνες και από κοιλάδες που καταλήγουν στη μεγάλη αύλακα του Ρίο Λέμπα. Οι ηφαιστειακές ευθυγραμμίσεις αντιστοιχούν σε διάφορες φάσεις της ενδογενούς δραστηριότητας που είναι συνδεδεμένη με τη δομική εξέλιξη του κεντροαμερικανικού ισθμού.Το έδαφος του Ε.Σ. αποτελείται από ένα μικρό τμήμα της μακριάς πλευράς της ισθμικής Αμερικής που είναι στραμμένη στον Ειρηνικό ωκεανό. Συγκεκριμένα, αυτό εκτείνεται μεταξύ του Ρίο Πας, που αποτελεί σε μεγάλο μέρος του τη μεθόριο με τη Γουατεμάλα, και του κόλπου Φονσέκα, όπου επίσης εκτείνονται τα εδάφη της Ονδούρας και της Νικαράγουας. Περιλαμβάνει μία σύντομη πεδινή παράκτια λωρίδα και ένα περιορισμένο τμήμα των ηφαιστειακών υψιπέδων που σχηματίζουν, προς τα νότια, το πιο εξωτερικό τμήμα του ισθμικού αναγλύφου της Ονδούρας. Στο σύνολο, παρότι δεν λείπουν κορυφές που ξεπερνούν τα 2.000 μ., το μέσο υψόμετρο του εδάφους είναι περίπου 600 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας. Η ορεινή ευθυγράμμιση η οποία δεσπόζει στην ακτή του Ειρηνικού είναι εκείνη που από ηφαιστειακή άποψη είναι πιο πρόσφατη και πιο ενεργή. Αυτή δημιουργεί μια πολύ ξεχωριστή κορδιλιέρα και αποτελείται από τέσσερα διαφορετικά ηφαιστειακά συγκροτήματα, που κατά ένα μέρος ανάγονται στο πλειστόκαινο. Κυριότερη είναι η ομάδα του Ιθάλκο (1.830 μ.), που περιλαμβάνει επίσης τα ηφαίστεια Σάντα Άνα ή Τεματεπέκ (2.386 μ.), Ναράνχος, Αγίλα, Απανέκα, Σαν Χουάν δε Ντίος, Λαγκουνίτα και άλλα. Το Ιθάλκο είναι ένα νέο ηφαίστειο, που σχηματίστηκε με μια γιγαντιαία και ξαφνική έκρηξη το 1770, σε συνάρτηση με μια βαθιά σεισμική κίνηση· βρισκόταν σε ενέργεια μέχρι πριν από μερικά χρόνια, με αρκετά θεαματικές εκρήξεις και άφθονη λάβα. Ο κώνος του βρίσκεται στην κορυφή του εκτεταμένου υψιπέδου. Μία άλλη επιβλητική ηφαιστειακή ομάδα είναι εκείνη του Σαν Σαλβαδόρ, που χωρίζεται από την προηγούμενη με τη βαθιά κοιλάδα που σήμερα καταλαμβάνεται από τους βάλτους της Σαποτιτάν, αλλά η οποία άλλοτε φιλοξενούσε τη μεγάλη λίμνη Κουσκατλάν (ινδιάνικη ονομασία του Ε.Σ.), η οποία εξαφανίστηκε κατά τη διάρκεια ενός σεισμού το 1873. Στο τοπίο δεσπόζει ο σβηστός κώνος του Σαν Σαλβαδόρ (1.950 μ.), γύρω από τον οποίο βρίσκονται οι κρατήρες άλλων αρχαίων ηφαιστείων, διάσπαρτοι σε ένα υψίπεδο που καλύπτεται από πλούσια αυτοφυή βλάστηση και γεμάτο από εύφορους καλλιεργημένους αγρούς. Μία τρίτη ηφαιστειακή ομάδα είναι εκείνη του Σαν Βιθέντε (2.178 μ.), που και αυτή περιβάλλεται από πολυάριθμα σβηστά ηφαίστεια, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει το Τεπάκα, το οποίο λατρευόταν από τους Αζτέκους ως ιερό. Στο κέντρο της ηφαιστειακής αυτής ζώνης βρίσκεται η λίμνη Ιλοπάνγκο· το 1880, κατά τη διάρκεια ενός ισχυρότατου σεισμού, αναφάνηκαν στο κέντρο της λίμνης δύο νησιά, που φαίνονται πια σταθεροποιημένα και καλύπτονται σήμερα από πλούσια βλάστηση. Ένα τέταρτο ηφαιστειακό συγκρότημα είναι εκείνο του Σαν Μιγκέλ, που υψώνεται στα ανατολικά της κοιλάδας του Λέμπα· η ομάδα που δεσπόζει στον κόλπο του Φονσέκα αποτελείται από τριάντα ηφαίστεια, μεταξύ αυτών και το Σαν Μιγκέλ (2.132 μ.) και οι μικρότεροι κώνοι του Μπουενάπα, του Τεκάπα, του Τσιναμέκα, του Ουσουλουτάν, του Ταμπουρέτε κ.ά. Ακριβώς απέναντι από τον κόλπο του Φονσέκα υψώνει τον όγκο του το ηφαίστειο Κοντσάγκουα (1.243 μ.). Μερικά από τα ηφαίστεια αυτά και το Σαν Μιγκέλ είναι ακόμα ενεργά και οι συχνές εκρήξεις τους συνοδεύονται από ισχυρές σεισμικές δονήσεις· όλο το έδαφος, εξάλλου, υπόκειται συχνά σε σεισμικές δονήσεις, που αποτελούν μόνιμη απειλή για τις πόλεις και τους κατοίκους. Η εσωτερική ηφαιστειακή κορδιλιέρα ξεκινά από το ηφαίστειο Σουτσιτάν (σε έδαφος της Γουατεμάλας) και αρχίζει να παίρνει δική της φυσιογνωμία στα νοτιοανατολικά της λίμνης Γκουίχα, στην άνω λεκάνη του Ρίο Λέμπα. Οι κορυφές της αλυσίδας αυτής, που αποτελείται από βασαλτικά πετρώματα ανάλογα με εκείνα της γειτονικής Ονδούρας, δεν φτάνουν σε αξιοσημείωτα ύψη και περιλαμβάνονται ανάμεσα σε δύο ηφαιστειακούς κώνους, σβηστούς από καιρό: τον Ελ Τσίνγκο (1.777 μ.) στα δυτικά, στο έδαφος της Γουατεμάλας, και τον Κακαγκουατίκε (1.622 μ.) στα ανατολικά. Ανάμεσα στα δύο αυτά άκρα βρίσκονται μερικά ηφαίστεια που άλλοτε ήταν ενεργά (Σοσιεδάδ, Αταπεσκάμπα, Σιγκουατεπέκε κ.ά.). Λείπουν τελείως στη ζώνη αυτή οι λίμνες, γιατί οι αρχαίοι κρατήρες έχουν αποσυντεθεί πια από τους εξωγενείς παράγοντες.Το κλίμα του Ε.Σ., παρά το χαμηλό γεωγραφικό πλάτος, μετριάζεται στο σύνολο από το υψόμετρο· η παράκτια ζώνη είναι, αντίθετα, πολύ θερμή. Οι κυριότερες επιδράσεις προέρχονται από τις καραϊβικές περιοχές, αλλά σπουδαίες είναι και εκείνες των ανέμων του Ειρηνικού που προκαλούν βροχοπτώσεις στην περίοδο αντιστροφής των εποχών (Σεπτέμβριος-Οκτώβριος). Συνολικά, η χώρα έχει πολύ βροχερό κλίμα· οι βροχές είναι γενικά συνεχείς κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, εκτός από μία παύση ανάμεσα στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου και στο πρώτο του Σεπτεμβρίου. Οι μέσες ετήσιες ποσότητες, στην κοιλάδα του Ρίο Λέμπα, είναι 1.600-1.700 χιλιοστά. Στην εσωτερική κορδιλιέρα δεν ξεπερνούν τα 1.000-1.200 χιλιοστά τον χρόνο.Από τις χώρες της Κεντρικής Αμερικής, το Ε.Σ. είναι εκείνη στην οποία η δασική επιφάνεια είναι πιο περιορισμένη. Σήμερα η δασική έκταση καταλαμβάνει λίγο περισσότερο από το ένα δέκατο του συνόλου. Το υπόλοιπο έδαφος καλύπτεται κατά ένα μέρος από καλλιέργειες ενώ κατά ένα μέρος είναι εγκαταλελειμμένο ή χρησιμοποιείται ως βοσκότοπος. Το δάσος δεσπόζει ακόμα στα παράκτια και ποτάμια βαθύπεδα, που είναι πολύ ζεστά για τον άνθρωπο, και στις πιο ψηλές βορειοδυτικές πλαγιές, όπου ωστόσο διακόπτεται συχνά από στεπικές εκτάσεις· ανάμεσα στα είδη επικρατούν το μαόνι, ο έβενος, ο κέδρος, ο φοίνικας και, στην επαρχία Σονσονάτε, το βάλσαμο. Το υποδάσος είναι πλούσιο μόνο κατά μήκος της ακτής.Στο περιβάλλον του εδάφους της χώρας τονίζεται ιδιαίτερα η κοιλάδα του Ρίο Λέμπα· αυτή αναπτύσσεται κατά μεγάλο μέρος σε ένα μέσο ύψος 600 μ., που περικλείεται από ενεργά και σβηστά ηφαίστεια, κατά μήκος των πλαγιών στις οποίες κατεβαίνουν εκατοντάδες χείμαρροι που συγκεντρώνουν στον κύριο ποταμό τα νερά όλης της λεκάνης. Ο Ρίο Λέμπα πηγάζει από τη Γουατεμάλα, εισέρχεται στο Ε.Σ. κοντά στη Σιταλά και εκβάλλει στο βαθύπεδο Γκουίχα, σε ύψος πάνω από 800 μ. Ύστερα από μία σύντομη διαδρομή προς τα νότια, γύρω στις υπώρειες του ηφαιστείου Σάντα Άνα, στρέφεται απότομα προς τα ανατολικά· από εκεί ρέει στην ίδια κατεύθυνση περίπου επί 180 χλμ. μέχρι τους πρόποδες του Σιγκουατεπέκε, κοντά στους οποίους δέχεται τα νερά του Τορόλα, που κατέρχεται από τις κορυφές του Κακαγκουατίκε. Ρέοντας ύστερα από τα βόρεια προς τα νότια φτάνει στον Ειρηνικό, περνώντας στο τελευταίο τμήμα του την πιο μεγάλη επιφάνεια της παράκτιας λωρίδας του Ε.Σ.· εκεί ο ρους του ποταμού φτάνει το μεγαλύτερο πλάτος του και είναι πλωτός μέχρι πάνω από 50 χλμ. από τις εκβολές. Το άλλο στοιχείο του εδάφους της χώρας αντιπροσωπεύεται ακριβώς από την παράκτια παρυφή που εκτείνεται ανάμεσα στον Ρίο Πας και στον κόλπο του Φονσέκα. Το ελάχιστο πλάτος του (8 χλμ.) παρατηρείται κοντά στη Λα Λιμπερτάδ, όπου οι παραφυάδες του Σαν Σαλβαδόρ προχωρούν προς τον Ειρηνικό· είναι μία περιοχή πεδινή, εύφορη χάρη στα προσχωσιγενή εδάφη ηφαιστειακής φύσης, που χαρακτηρίζεται από μερικές δελτικές επεκτάσεις και από εκτεταμένες λιμνοθάλασσες.Αβέβαιη είναι η προέλευση των πρώτων κατοίκων του Ε.Σ. –που έφτασαν πιθανότατα από το Μεξικό, αλλά και από την Κολομβία– οι οποίοι εγκαταστάθηκαν κατά μήκος της κοιλάδας του Ρίο Λέμπα. Οι πληθυσμοί αυτοί σχημάτιζαν φυλές (Τσοντάλ, Ποπουλούκα, Πότον, Τουαλέπα) που αργότερα υποτάχθηκαν στους Πιπίλ, συγγενείς των Αζτέκων, οι οποίοι από το Μεξικό είχαν προχωρήσει προς τα νοτιοανατολικά κατά μήκος της ακτής του Ειρηνικού. Οι τελευταίοι αυτοί κράτησαν μία μάλλον διαλλακτική στάση απέναντι στους Ισπανούς κατακτητές, που έφτασαν στη χώρα κατά τον 16ο αι.· αυτό διευκόλυνε την αφομοίωσή τους, σε σημείο που σήμερα οι αμιγείς αυτόχθονες να μην αντιπροσωπεύουν πάνω από το 20% του συνολικού πληθυσμού, έναντι του 10% των κρεολών και του 70% των μιγάδων ή λαδίνων.Οι ευνοϊκές κλιματικές συνθήκες και το εύφορο έδαφος είχαν ως αποτέλεσμα να κατοικηθεί η χώρα ιδιαίτερα στα ηφαιστειακά υψίπεδα της εξωτερικής κορδιλιέρας. Στις αρχές του περασμένου αιώνα ο πληθυσμός δεν έφτανε το ένα εκατομμύριο (λιγότεροι από 400.000 το 1821, όταν το Ε.Σ. απέκτησε την ανεξαρτησία του από την Ισπανία)· η απογραφή του 1949 έδειξε ήδη έναν πληθυσμό 1.856.000 κατ., που έφτασαν τους 2.511.000 στην απογραφή του 1961· σήμερα η χώρα έχει ξεπεράσει τα 6 εκατ. κατ. και η ετήσια αύξηση κυμαίνεται σε τιμές από τις πιο υψηλές που παρατηρούνται όχι μόνο στη Λατινική Αμερική αλλά και σε όλο τον κόσμο. Πιο συγκεκριμένα, ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του πληθυσμού είναι της τάξεως του 1,85% και το προσδόκιμο ζωής τα 66,7 χρόνια για τους άνδρες και τα 74,1 για τις γυναίκες (2002). Η πυκνότητα του πληθυσμού φτάνει, κατά μέσο όρο, τους 296 κατ. ανά τ. χλμ. Οι πιο χαμηλές τιμές (αλλά μόνο σε μερικές περιπτώσεις κατώτερες των 120 κατ. ανά τ. χλμ.) παρατηρούνται στα εσωτερικά ανάγλυφα και κατά μήκος της νοτιοανατολικής παράκτιας λωρίδας· οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις παρατηρούνται στα ηφαιστειακά υψίπεδα της εξωτερικής κορδιλιέρας (και ιδιαίτερα στην περιοχή που έχει για κέντρο βάρους της την πρωτεύουσα) και στις ζώνες όπου είναι καλύτερα ανεπτυγμένη η γεωργία φυτείας. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ζει στην ύπαιθρο, όπου οι οικισμοί αντιπροσωπεύονται από χωριά και από σκόρπια σπίτια.Στην Καρετέρα Παναμερικάνα (Παναμερικανικός αυτοκινητόδρομος) βρίσκονται οι κυριότερες πόλεις και η πρωτεύουσα (σε παρένθεση οι κατ’ εκτίμηση πληθυσμοί τους το 2003). Το Σαν Σαλβαδόρ (504.700, βλ. λ.) βρίσκεται σε συνεχή επέκταση· γύρω και άμεσα συνδεδεμένα με αυτό βρίσκονται άλλα μεγάλα κέντρα, όπως η Μεχικάνος (132.000) και η Νουέβα Σαν Σαλβαδόρ, που σχηματίζουν πια ένα είδος ενιαίου πολεοδομικού συγκροτήματος. Άλλα σημαντικά αστικά κέντρα είναι η Σάντα Άνα (167.000, βλ. λ.) και το Σαν Μιγκέλ (145.000), πόλεις της δυτικής και της ανατολικής ζώνης, αντίστοιχα, καθώς και η Σονσονάτε (57.000), το μεγαλύτερο κέντρο της παράκτιας λωρίδας. Σήμερα ο αστικός πληθυσμός αντιπροσωπεύει το 39% του συνολικού.Το Ε.Σ. είναι η πιο ανεπτυγμένη και η πιο πυκνοκατοικημένη χώρα της Κεντρικής Αμερικής. Ο εμφύλιος πόλεμος στη δεκαετία του 1980 και οι φυσικές καταστροφές του 1986, του 1988, του 1998 και του 2001, επέδρασαν αρνητικά στην οικονομία της χώρας, η οποία λόγω της υπερβολικής εξάρτησής της από τις πωλήσεις καφέ είναι ευάλωτη. Η κυβέρνηση έλαβε μία σειρά μέτρων τα τελευταία χρόνια για τον περιορισμό των κρατικών δαπανών, εγκατάλειψη της πολιτικής ελέγχου των τιμών, αλλαγές στο σύστημα φορολογίας κ.ά. Η οικονομία της χώρας στηρίζεται πάντως στον εξωτερικό δανεισμό. Το 2001, το ΑΕΠ του Ε.Σ. ανήλθε σε 28.400 εκατ. δολ. ΗΠΑ και το κατά κεφαλήν εισόδημα σε 4.600 δολ. Ο πληθωρισμός την ίδια χρονιά ήταν 3,8% και η ανεργία 10%. Στον αγροτικό τομέα εργάζεται το 35% του ενεργού πληθυσμού. Βασικό προϊόν είναι ο καφές (26% των εσόδων από εξαγωγές). Η αλιεία εξελίσσεται επίσης. Η βιομηχανία και ο ορυκτός πλούτος απασχολούν το 22% του ενεργού πληθυσμού. Η ενέργεια προέρχεται από υδροηλεκτρικούς και θερμοδυναμικούς σταθμούς.Η γεωργία, που καλύπτει περίπου το 26,8% της εδαφικής επιφάνειας, απασχολεί πάνω από το μισό του ενεργού πληθυσμού, αλλά η συμβολή της στον σχηματισμό του εθνικού προϊόντος είναι στάσιμη τα τελευταία χρόνια, ενώ αντίθετα αυξάνει η σπουδαιότητα της βιομηχανίας και του τριτογενούς τομέα. Η γεωργία βασίζεται σε μια σειρά από καλλιέργειες ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει ο καφές, που αντιπροσωπεύει το κυριότερο εξαγώγιμο είδος. Μετά τον καφέ ακολουθεί το βαμβάκι, η επεξεργασία του οποίου γίνεται κατά μεγάλο μέρος στο εσωτερικό. Και το ζαχαροκάλαμο επίσης βρίσκει κατάλληλο έδαφος και κλίμα για την ανάπτυξή του, ενώ αυξάνει η σπουδαιότητα των τροπικών φρούτων, του καπνού και του σουσαμιού. Το καλαμπόκι, το σόργο, το ρύζι, τα φασόλια και η μανιόκα είναι τα κυριότερα προϊόντα που προορίζονται για την εσωτερική κατανάλωση. Ο πλούτος του δασικού μανδύα, που καλύπτει περίπου το 4,9% του εδάφους, είναι αρκετά σημαντικός λόγω της παρουσίας ενός ρητινοφόρου φυτού από το οποίο βγαίνει το αποκαλούμενο βάλσαμο του Περού, που χρησιμοποιείται στη βιομηχανία φαρμακευτικών και χημικών προϊόντων και του οποίου το Ε.Σ. είναι η πρώτη παραγωγός χώρα του κόσμου. Το 1992, η συνολική παραγωγή ξυλείας ξεπέρασε τα 4.600.000 κ.μ.Τα βοοειδή και οι χοίροι εκτρέφονται σε όλες τις γεωργικές περιοχές, αλλά πάντοτε στο περιβάλλον της οικιακής οικονομίας· η αλιεία είναι ελάχιστα διαδεδομένη και γίνεται μόνο κατά μήκος των ακτών.Το Ε.Σ. κατελήφθη το 1524 από τον κονκισταδόρε Πέδρο δε Αλβαράδο, έναν από τους τοποτηρητές του Κορτές, ο οποίος έναν χρόνο αργότερα ίδρυσε τη μελλοντική πρωτεύουσα, την πόλη του Σαν Σαλβαδόρ. Κατά τη διάρκεια της ισπανικής κυριαρχίας το Ε.Σ. αποτέλεσε τμήμα της Γενικής Διοίκησης της Γουατεμάλας, που περιλάμβανε επίσης την Ονδούρα, τη Νικαράγουα και την Κόστα Ρίκα. Το 1811 ξέσπασαν στη χώρα τα πρώτα εθνικιστικά κινήματα, αλλά μόλις το 1822 τερματίστηκε η ισπανική κυριαρχία. Εκείνο τον χρόνο η Συμβουλευτική Επιτροπή της πρώην Γενικής Διοίκησης της Γουατεμάλας ψήφισε υπέρ της προσάρτησης των κεντροαμερικανικών επαρχιών στη λεγόμενη Μεξικανική αυτοκρατορία του Αγκουστίν Ιτούρμπιντε. Το Ε.Σ. υπήρξε η πρώτη και η πιο άκαμπτη από τις επαρχίες που αρνήθηκαν την προσάρτηση. Η παροιμιώδης πτώση του Ιτούρμπιντε (1823) είχε ως αποτέλεσμα να αποφευχθεί η σύγκρουση με το Μεξικό και το 1823 το Ε.Σ. αποτέλεσε μέρος της Ομοσπονδίας των Ηνωμένων Επαρχιών της Κεντρικής Αμερικής. Ακολούθησε μία περίοδος ταραχών και αναρχίας, στην οποία το Ε.Σ. διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο, ώσπου η ομοσπονδία διαλύθηκε και δημιουργήθηκαν οι πέντε ανεξάρτητες δημοκρατίες (1838-39). Η μετέπειτα πορεία της χώρας –που το 1841 οργανώθηκε ως ανεξάρτητο δημοκρατικό κράτος– χαρακτηρίστηκε από συνεχείς πολέμους με τη Γουατεμάλα (1844, 1863, 1885 και 1906) που επεδίωκε τον έλεγχο του ισθμού. Μετά τον θάνατο του Γουατεμαλέζου Μπαρίος –που επεδίωκε να ενοποιήσει τη χερσόνησο, να της δώσει φιλελεύθερη κυβέρνηση και να τη βοηθήσει να σημειώσει μερικά βήματα προόδου– οι συντηρητικοί στο Ε.Σ. ισχυροποιήθηκαν στην εξουσία και, παρά τις συνεχείς εξεγέρσεις στρατηγών που διαδέχονταν ο ένας τον άλλο στην προεδρία, διατηρήθηκαν έως το 1931. Εκείνη τη χρονιά, ο στρατηγός Μαχιμιλιάνο Μαρτίνες κατόρθωσε να επιβληθεί με πραξικόπημα και να αναλάβει την προεδρία της χώρας. Ο Μαρτίνες κυβέρνησε έως το 1944, όταν η εξέγερση ενός τμήματος του στρατού καταπνίγηκε με τόσο αιματηρό τρόπο ώστε η μικρή αστική τάξη της πρωτεύουσας αντέδρασε με μία μεγάλη απεργία που παρέλυσε τις δημόσιες δραστηριότητες· ο πρόεδρος αναγκάστηκε να παραιτηθεί. Το αιματοβαμμένο καθεστώς του Μαρτίνες διαδέχτηκε το συντηρητικό-στρατιωτικό καθεστώς του προέδρου Σαλβαδόρ Καστανιέδα Κάστρο και ύστερα ακολούθησαν άλλα καθεστώτα παραδοσιακού τύπου, όλα λίγο έως πολύ συντηρητικά. Τον Οκτώβριο του 1960 τη διακυβέρνηση ανέλαβε μια ομάδα με τάσεις κάπως προοδευτικές, αλλά τον επόμενο Ιανουάριο μια πολλοστή επέμβαση του στρατού αποκατέστησε τους συντηρητικούς στην εξουσία. Το 1962 εξελέγη πρόεδρος ο συντηρητικός Χούλιο Ανταλμπέρτο Ριβέρα, τον οποίο ακολούθησαν, από το 1967, δύο συνταγματάρχες, ο Φιντέλ Σάντσες Ερνάντες και ο Αρτούρο Αρμάντο Μολίνα. Το καλοκαίρι του 1969 η ένταση που προκλήθηκε από την παρουσία στην Ονδούρα 350.000 μεταναστών από το Ε.Σ. ξέσπασε σε μία σύντομη αλλά σφοδρή ένοπλη αναμέτρηση ανάμεσα στις δύο γειτονικές χώρες. Στις 8 και στις 15 Ιουνίου, τις συναντήσεις μεταξύ των εθνικών ποδοσφαιρικών ομάδων στις δύο πρωτεύουσες ακολούθησαν πολύ σοβαρά επεισόδια. Σε λίγες μέρες 18.000 κάτοικοι του Ε.Σ. εγκατέλειψαν την Ονδούρα για να γλιτώσουν από τους διωγμούς που εξαπολύθηκαν εναντίον τους. Η απάντηση του Ε.Σ. υπήρξε τρομερή: τα αεροπλάνα του βομβάρδισαν το αεροδρόμιο της Τεγκουσιγικάλπα και πολυάριθμες κωμοπόλεις, ενώ οι χερσαίες δυνάμεις εισέβαλαν στα βάθη των καραϊβικών ακτών της Ονδούρας. Οι εχθροπραξίες σταμάτησαν με τη μεσολάβηση του Οργανισμού των Κρατών της Κεντρικής Αμερικής, του οποίου και οι δύο χώρες είναι μέλη. Στις εκλογές του 1970 την πλειοψηφία των εδρών της εθνοσυνέλευσης συγκέντρωσε το Κόμμα της Εθνικής Συμφιλίωσης. Το 1972 πρόεδρος της δημοκρατίας εξελέγη ο Αρτούρο Αρμάντο Μολίνα, του ίδιου κόμματος. Το 1974 έγιναν νέες εκλογές που ανέδειξαν τον ίδιο πρόεδρο. Στις εκλογές του 1977 πρόεδρος της δημοκρατίας εξελέγη ο Κάρλος Ουμπέρτο Ρομέρο. Τον Οκτώβριο του 1979 ο πρόεδρος Κάρλος Ουμπέρτο Ρομέρο ανετράπη από μία χούντα στρατιωτικών και πολιτικών, υπό το βάρος των καταγγελιών για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και τον Δεκέμβριο του 1980 ορκίστηκε νέος πρόεδρος ο Χοσέ Ναπολεόν Ντουάρτε. Ο νέος πρόεδρος είχε την αμέριστη υποστήριξη των ΗΠΑ, που τον βοήθησαν αποφασιστικά στον αγώνα του κατά των αριστερών ανταρτών του Απελευθερωτικού Κινήματος Φαραμπούτο Μαρτί. Το 1982 εξελέγη προσωρινός πρόεδρος ο τραπεζίτης Αλβάρο Μαγκάνα. Οι αριστεροί αντάρτες κλιμάκωσαν τις επιχειρήσεις τους στη διάρκεια της προεδρίας του Μαγκάνα, παρά τη δράση των λεγόμενων Ταγμάτων Θανάτου, που εκτελούσαν κατά μέσο όρο περισσότερους από 200 αντίπαλους του καθεστώτος κάθε εβδομάδα. Στις εκλογές του 1984 ο Ντουάρτε αναδείχτηκε πρόεδρος και προχώρησε αμέσως στην αναδιοργάνωση του στρατού, αρχίζοντας διαπραγματεύσεις με τους αντάρτες υπό την αιγίδα της Καθολικής Εκκλησίας, δίχως όμως να σταματήσουν οι εχθροπραξίες. Έως το 1988 στον εμφύλιο πόλεμο είχαν χάσει τη ζωή τους 70.000 άτομα. Στις εκλογές του 1989 εξελέγη πρόεδρος ο υποψήφιος του κόμματος ΑRΕΝΑ, Αλφρέδο Κριστιάνι, που ζήτησε από τους αντάρτες να σταματήσουν τον ένοπλο αγώνα και να διαπραγματευθούν την ειρηνική επίλυση του εμφυλίου πολέμου. Το 1991 αναθερμάνθηκαν οι ελπίδες για την εδραίωση της ειρήνης, όταν το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ενέκρινε την αποστολή επιτροπής παρατηρητών στο Ε.Σ. για να εποπτεύσει την εφαρμογή των συμφωνιών που υπέγραψαν οι αριστεροί αντάρτες με την κυβέρνηση. Τον Ιανουάριο του 1992 επικυρώθηκε στο Μεξικό η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός. Στις εκλογές του 1994 εξελέγη πρόεδρος ο υποψήφιος του κόμματος ΑRΕΝΑ, Αρμάντο Καλντερόν. Το ΑRΕΝΑ εξακολουθεί να πρωταγωνιστεί στην πολιτική ζωή του Ε.Σ., στηριζόμενο στις συμμαχίες του με τα μικρότερα κόμματα για την εξασφάλιση της πλειοψηφίας των εδρών του κοινοβουλίου. Έτσι, στις προεδρικές εκλογές του 1999 ο υποψήφιος του κόμματος Φρανσίσκο Φλόρες εξελέγη πρόεδρος της χώρας. Πάντως, στις βουλευτικές εκλογές του επόμενου έτους, το Φαραμπούτο Μαρτί είδε την εκλογική του δύναμη να ενισχύεται. Το 2001 δύο μεγάλοι σεισμοί συγκλόνισαν τη χώρα, αφήνοντας πίσω τους πάνω από 1.000 νεκρούς και χιλιάδες άστεγους, αναγκάζοντας το Ε.Σ. σε αναζήτηση οικονομικής βοήθειας από το εξωτερικό για να καλύψει το κόστος της ανοικοδόμησης της χώρας.Από την προκολομβιανή πολιτιστική δραστηριότητα της χώρας διατηρούνται σήμερα ελάχιστα ίχνη, ενώ ελάχιστη φαίνεται πως ήταν και η πολιτιστική δραστηριότητα της αποικιακής περιόδου. Στις αρχές του 19ου αι. ξεχώρισαν ο Μιγκέλ Άλβαρες Κάστρο, πιο γνωστός ως πολιτικός, και ο Χοσέ Μπάτρες Μοντούφαρ (1809-1844), που όμως έζησε και έγραψε στη Γουατεμάλα. Ο ρομαντισμός, που εισήχθη από τον Ισαάκ Ρουίς Αραούχο (1850-1881) και από τον Ισπανό Φερνάντο Βελάρντε, ανέδειξε διάφορους ποιητές, ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζει ο Χουάν Χ. Κάνιας (1826-1918), ενώ ο Ρομάν Μαγιόργκα Ρίβας (1864-1925) υπήρξε περίφημος δημοσιογράφος και πεζογράφος (το έργο του Guirnalda salvadoreña, του 1882, είναι μία μεγάλη ανθολογία των λυρικών της χώρας). Η πρώτη πραγματικά σπουδαία προσωπικότητα στη λογοτεχνία υπήρξε ο Φρανσίσκο Γκαβίδια (1863-1955), νεωτεριστής ποιητής, δάσκαλος και φίλος του Ρουμπέν Νταρίο, αφηγητή, ιστορικού, κριτικού και θεμελιωτή του θεάτρου του Ε.Σ., με ιστορικο-ρομαντικά δράματα (Ουρσίνο, Βελάσκεθ), θρύλους γραμμένους για το θέατρο (Cuento de marinos, 1947) και σύγχρονα δράματα (Χούπιτερ, Ραμόνα). Νεωτεριστής υπήρξε επίσης ο ποιητής και πεζογράφος Αλμπέρτο Μασφέρερ (1868-1932), που ίδρυσε και διηύθυνε την καθημερινή εφημερίδα Πάτρια. Σχετικά αξιόλογος τοπικιστής αφηγητής υπήρξε ο Αρτούρο Αμπρόχι (1875-1936), κυριότερο έργο του οποίου είναι το Βιβλίο του τροπικού (1907-18), ενώ με τους Χοσέ Μ. Περάλτα Λάγος (1873-1944) και Χ. Αλβαράδο (1845-1928) φτάνει στο αποκορύφωμά του ένα ρεύμα ηθογράφων και μελετητών των λαϊκών παραδόσεων που έγραψαν στην καθομιλουμένη. Ο Σαλβαδόρ Χ. Καράθο και ο Λούις Λάγκος (1870-1914) διακρίθηκαν ως χιουμορίστες και σατιρικοί σχολιαστές της επικαιρότητας. Ανάμεσα στους λυρικούς του 20ού αι. αξιόλογοι είναι επίσης ο Χούλιο Ενρίκε Άβιλα και ο Ραούλ Κοντρέρας. Από τους πεζογράφους ξεχώρισαν οι Μανουέλ Αντίνο, Αλμπέρτο Ρίβας Μπονίλια, Ούγο Λίντο και Α. Μενέντες Λεάλ, και από τους δραματουργούς οι Χουάν Εμίλιο Αραγόν και Χοσέ Λιερένα. Κυρίως όμως ξεχώρισε η προσωπικότητα του Σαλβαδόρ Σαλασάρ Αρουέ, ο οποίος έγινε πιο γνωστός με το ψευδώνυμο Σαλαρουέ. Υπήρξε δημοσιογράφος, δάσκαλος, ζωγράφος και ποιητής· πρωτότυπος αφηγητής, ρωμαλέος και ιδιόμορφος, ιδιαίτερα όταν περιέγραφε σε ένα είδος μιγαδικής διαλέκτου τον πόνο, τα δράματα, τις προλήψεις και τη βαθιά θλίψη των ιθαγενών του Ε.Σ. Οι μεταμοντερνιστικές και πρωτοποριακές γενιές στην ποίηση αντιπροσωπεύονται από τους Α. Γέρα Τριγέρος, Βιθέντε Ροσάλες, Κλαούντια Λαρς, Μιγκέλ Α. Εσπίνο, Κάρλος Λοβάτο, Πέδρο Χεοφρόι Ρίβας, Κλαριμπέλ Αλεγκρία, Ο. Εσκομπάρ, Βάλντο Τσάβες Βελάσκο κ.ά. Το θέατρο, στο σύνολό του, βρίσκεται σε μαρασμό. Αξίζει όμως να αναφερθούν σημαντικές προσπάθειες που έγιναν ιδιαίτερα από τον Βάλτερ Μπένεκε, συγγραφέα που ακολουθεί τις ευρωπαϊκές φόρμες (Εl paraίso de los imprudentes, Funeral Ηome κ.ά.). Από τις νεότερες γενιές εμφανίζονται συγγραφείς εξαιρετικά προικισμένοι, όπως ο Ντ. Εσκομπάρ, που έγραψε σημαντικά ποιήματα (Εxtrao mundo del amanecer, 1970· Sonetos penitenciales, 1979) και διηγήματα (Vos sobrevivientes, 1980), ο Αλόνσο Κουιχάδα Ουρίας, ποιητής μυστικιστικών τάσεων (Sagradas escrituras), καθώς και ο δραματουργός Ρομπέρτ Α. Μενέντες, που καθιερώθηκε με το βιβλικό δράμα La ira del cordero.Στην προκολομβιανή εποχή η σημερινή δημοκρατία του Ε.Σ. περιλαμβανόταν πολιτιστικά στην περιοχή που ονομαζόταν Μεσοαμερική. Η ζώνη αυτή διαφοροποιείται από τον γεωγραφικό όρο της Κεντρικής Αμερικής και περιλαμβάνει το Μεξικό, τμήμα της Γουατεμάλας, την Ονδούρα, την Μπελίζ και το Ε.Σ., ενώ επικρατούν τα τυπικά στοιχεία του γεωργικού πληθυσμού της Κεντρικής Αμερικής. Εκτός από τα μικρά στιλβωμένα ειδώλια και τα πορτοκαλί αγγεία με τις κυματοειδείς ραβδώσεις σε αρνητικό, του τύπου του πολιτισμού της Μιραφλόρες, που βρέθηκαν στην Ουσουλουτάν, διάφορες άλλες μαρτυρίες και ευρήματα φανερώνουν τις ποικίλες πολιτιστικές επιρροές που δέχτηκε η χώρα. Τα χαρακτικά σε βράχους στη ζώνη της Τσαλτσουάπα είναι ολμεκικού τύπου· η πολιτιστική δραστηριότητα της ακτής του Κόλπου του Μεξικού προσφέρει πελέκεις, λαξευμένους σε ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα σχήματα· από την επαφή με τον πολιτισμό των Μάγια εμφανίζεται στο Ε.Σ. μια αρκετά έντεχνη κεραμική, διακοσμημένη με μορφές ζώων και θεοτήτων, που διαδόθηκε και εκτός της χώρας. Στο Ε.Σ. απαντώνται επίσης τα ειδώλια του Τσακ-Μοόλ· τα γλυπτά σε πέτρα που απεικονίζουν ένα σχεδόν ξαπλωμένο σώμα με ένα δοχείο στηριγμένο στην κοιλιά –ίσως ένα είδος θεού της φωτιάς– και αποτελούν μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς των Τολτέκων, η εισβολή των οποίων αποτελεί την αρχή της ιστορικής περιόδου για την Κεντρική Αμερική. Πιο πολύ και από τη Γουατεμάλα, το Ε.Σ. υπέστη σεισμούς, μερικοί από τους οποίους υπήρξαν πραγματικά καταστρεπτικοί. Η σημερινή πρωτεύουσα, Σαν Σαλβαδόρ, που χτίστηκε το 1525, καταστράφηκε κατά τη διάρκεια των αιώνων από ισχυρούς σεισμούς και παρουσιάζεται σήμερα με μια σειρά από χαμηλά κτίρια για αντισεισμικούς λόγους και με σύγχρονη εμφάνιση. Έξω από την πρωτεύουσα, σε μικρά χωριά και κωμοπόλεις διατηρούνται ενδιαφέροντα οικοδομήματα. Ανάμεσα σε αυτά ο ναός της Πιλάρ του Σαν Βιθέντε έχει μία ασυνήθιστη πενταγωνική αψίδα και μία όμορφη πρόσοψη με υποστυλώματα κυματοειδούς περιγράμματος· το εσωτερικό παρουσιάζει κάποια πρωτοτυπία, παρότι ακολουθεί τα πρότυπα της Αντίγκουα. Παράλληλα με τα χτιστά οικοδομήματα, θα πρέπει να αναφερθούν και εκείνα που χαρακτηρίζονται από μία ξύλινη επικάλυψη· το πιο γνωστό είναι ο ναός της Παντσιμάλκο που, μολονότι αποτελείται από τρία επάλληλα σώματα, είναι μεγαλύτερος σε πλάτος παρά σε ύψος. Η είσοδος έχει τρεις σειρές από κίονες διατεταγμένους σε ίση απόσταση, ενώ λεία υποστυλώματα περιορίζουν το πλάτος της. Το εσωτερικό αντιπροσωπεύει ένα ενδιαφέρον παράδειγμα ξυλουργικής τέχνης μαυριτανικού στιλ, στην οποία επικρατούν τα διακοσμητικά στοιχεία από το φυτικό βασίλειο. Στο Ε.Σ. δεν έλειπαν και τα μη θρησκευτικά οικοδομήματα κάποιας αξίας, αλλά η ύπαρξή τους είναι γνωστή μόνο από τα σχέδια που έχουν διατηρηθεί στα αρχεία. Οι κάσας ρεάλες, για παράδειγμα, είχαν διοικητικό χαρακτήρα και είχαν κατασκευαστεί τον 18ο αι. για τις κυριότερες δημόσιες υπηρεσίες και πάντοτε σύμφωνα με το μπαρόκ, που είχε εισαχθεί από την Ισπανία.Στην προκολομβιανή εποχή η σημερινή δημοκρατία του Ε.Σ. περιλαμβανόταν πολιτιστικά στην περιοχή που ονομαζόταν Μεσοαμερική. Η ζώνη αυτή διαφοροποιείται από τον γεωγραφικό όρο της Κεντρικής Αμερικής και περιλαμβάνει το Μεξικό, τμήμα της Γουατεμάλας, την Ονδούρα, την Μπελίζ και το Ε.Σ., ενώ επικρατούν τα τυπικά στοιχεία του γεωργικού πληθυσμού της Κεντρικής Αμερικής. Εκτός από τα μικρά στιλβωμένα ειδώλια και τα πορτοκαλί αγγεία με τις κυματοειδείς ραβδώσεις σε αρνητικό, του τύπου του πολιτισμού της Μιραφλόρες, που βρέθηκαν στην Ουσουλουτάν, διάφορες άλλες μαρτυρίες και ευρήματα φανερώνουν τις ποικίλες πολιτιστικές επιρροές που δέχτηκε η χώρα. Τα χαρακτικά σε βράχους στη ζώνη της Τσαλτσουάπα είναι ολμεκικού τύπου· η πολιτιστική δραστηριότητα της ακτής του Κόλπου του Μεξικού προσφέρει πελέκεις, λαξευμένους σε ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα σχήματα· από την επαφή με τον πολιτισμό των Μάγια εμφανίζεται στο Ε.Σ. μια αρκετά έντεχνη κεραμική, διακοσμημένη με μορφές ζώων και θεοτήτων, που διαδόθηκε και εκτός της χώρας. Στο Ε.Σ. απαντώνται επίσης τα ειδώλια του Τσακ-Μοόλ· τα γλυπτά σε πέτρα που απεικονίζουν ένα σχεδόν ξαπλωμένο σώμα με ένα δοχείο στηριγμένο στην κοιλιά –ίσως ένα είδος θεού της φωτιάς– και αποτελούν μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς των Τολτέκων, η εισβολή των οποίων αποτελεί την αρχή της ιστορικής περιόδου για την Κεντρική Αμερική. Πιο πολύ και από τη Γουατεμάλα, το Ε.Σ. υπέστη σεισμούς, μερικοί από τους οποίους υπήρξαν πραγματικά καταστρεπτικοί. Η σημερινή πρωτεύουσα, Σαν Σαλβαδόρ, που χτίστηκε το 1525, καταστράφηκε κατά τη διάρκεια των αιώνων από ισχυρούς σεισμούς και παρουσιάζεται σήμερα με μια σειρά από χαμηλά κτίρια για αντισεισμικούς λόγους και με σύγχρονη εμφάνιση. Έξω από την πρωτεύουσα, σε μικρά χωριά και κωμοπόλεις διατηρούνται ενδιαφέροντα οικοδομήματα. Ανάμεσα σε αυτά ο ναός της Πιλάρ του Σαν Βιθέντε έχει μία ασυνήθιστη πενταγωνική αψίδα και μία όμορφη πρόσοψη με υποστυλώματα κυματοειδούς περιγράμματος· το εσωτερικό παρουσιάζει κάποια πρωτοτυπία, παρότι ακολουθεί τα πρότυπα της Αντίγκουα. Παράλληλα με τα χτιστά οικοδομήματα, θα πρέπει να αναφερθούν και εκείνα που χαρακτηρίζονται από μία ξύλινη επικάλυψη· το πιο γνωστό είναι ο ναός της Παντσιμάλκο που, μολονότι αποτελείται από τρία επάλληλα σώματα, είναι μεγαλύτερος σε πλάτος παρά σε ύψος. Η είσοδος έχει τρεις σειρές από κίονες διατεταγμένους σε ίση απόσταση, ενώ λεία υποστυλώματα περιορίζουν το πλάτος της. Το εσωτερικό αντιπροσωπεύει ένα ενδιαφέρον παράδειγμα ξυλουργικής τέχνης μαυριτανικού στιλ, στην οποία επικρατούν τα διακοσμητικά στοιχεία από το φυτικό βασίλειο. Στο Ε.Σ. δεν έλειπαν και τα μη θρησκευτικά οικοδομήματα κάποιας αξίας, αλλά η ύπαρξή τους είναι γνωστή μόνο από τα σχέδια που έχουν διατηρηθεί στα αρχεία. Οι κάσας ρεάλες, για παράδειγμα, είχαν διοικητικό χαρακτήρα και είχαν κατασκευαστεί τον 18ο αι. για τις κυριότερες δημόσιες υπηρεσίες και πάντοτε σύμφωνα με το μπαρόκ, που είχε εισαχθεί από την Ισπανία.Στην προκολομβιανή εποχή η σημερινή δημοκρατία του Ε.Σ. περιλαμβανόταν πολιτιστικά στην περιοχή που ονομαζόταν Μεσοαμερική. Η ζώνη αυτή διαφοροποιείται από τον γεωγραφικό όρο της Κεντρικής Αμερικής και περιλαμβάνει το Μεξικό, τμήμα της Γουατεμάλας, την Ονδούρα, την Μπελίζ και το Ε.Σ., ενώ επικρατούν τα τυπικά στοιχεία του γεωργικού πληθυσμού της Κεντρικής Αμερικής. Εκτός από τα μικρά στιλβωμένα ειδώλια και τα πορτοκαλί αγγεία με τις κυματοειδείς ραβδώσεις σε αρνητικό, του τύπου του πολιτισμού της Μιραφλόρες, που βρέθηκαν στην Ουσουλουτάν, διάφορες άλλες μαρτυρίες και ευρήματα φανερώνουν τις ποικίλες πολιτιστικές επιρροές που δέχτηκε η χώρα. Τα χαρακτικά σε βράχους στη ζώνη της Τσαλτσουάπα είναι ολμεκικού τύπου· η πολιτιστική δραστηριότητα της ακτής του Κόλπου του Μεξικού προσφέρει πελέκεις, λαξευμένους σε ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα σχήματα· από την επαφή με τον πολιτισμό των Μάγια εμφανίζεται στο Ε.Σ. μια αρκετά έντεχνη κεραμική, διακοσμημένη με μορφές ζώων και θεοτήτων, που διαδόθηκε και εκτός της χώρας. Στο Ε.Σ. απαντώνται επίσης τα ειδώλια του Τσακ-Μοόλ· τα γλυπτά σε πέτρα που απεικονίζουν ένα σχεδόν ξαπλωμένο σώμα με ένα δοχείο στηριγμένο στην κοιλιά –ίσως ένα είδος θεού της φωτιάς– και αποτελούν μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς των Τολτέκων, η εισβολή των οποίων αποτελεί την αρχή της ιστορικής περιόδου για την Κεντρική Αμερική. Πιο πολύ και από τη Γουατεμάλα, το Ε.Σ. υπέστη σεισμούς, μερικοί από τους οποίους υπήρξαν πραγματικά καταστρεπτικοί. Η σημερινή πρωτεύουσα, Σαν Σαλβαδόρ, που χτίστηκε το 1525, καταστράφηκε κατά τη διάρκεια των αιώνων από ισχυρούς σεισμούς και παρουσιάζεται σήμερα με μια σειρά από χαμηλά κτίρια για αντισεισμικούς λόγους και με σύγχρονη εμφάνιση. Έξω από την πρωτεύουσα, σε μικρά χωριά και κωμοπόλεις διατηρούνται ενδιαφέροντα οικοδομήματα. Ανάμεσα σε αυτά ο ναός της Πιλάρ του Σαν Βιθέντε έχει μία ασυνήθιστη πενταγωνική αψίδα και μία όμορφη πρόσοψη με υποστυλώματα κυματοειδούς περιγράμματος· το εσωτερικό παρουσιάζει κάποια πρωτοτυπία, παρότι ακολουθεί τα πρότυπα της Αντίγκουα. Παράλληλα με τα χτιστά οικοδομήματα, θα πρέπει να αναφερθούν και εκείνα που χαρακτηρίζονται από μία ξύλινη επικάλυψη· το πιο γνωστό είναι ο ναός της Παντσιμάλκο που, μολονότι αποτελείται από τρία επάλληλα σώματα, είναι μεγαλύτερος σε πλάτος παρά σε ύψος. Η είσοδος έχει τρεις σειρές από κίονες διατεταγμένους σε ίση απόσταση, ενώ λεία υποστυλώματα περιορίζουν το πλάτος της. Το εσωτερικό αντιπροσωπεύει ένα ενδιαφέρον παράδειγμα ξυλουργικής τέχνης μαυριτανικού στιλ, στην οποία επικρατούν τα διακοσμητικά στοιχεία από το φυτικό βασίλειο. Στο Ε.Σ. δεν έλειπαν και τα μη θρησκευτικά οικοδομήματα κάποιας αξίας, αλλά η ύπαρξή τους είναι γνωστή μόνο από τα σχέδια που έχουν διατηρηθεί στα αρχεία. Οι κάσας ρεάλες, για παράδειγμα, είχαν διοικητικό χαρακτήρα και είχαν κατασκευαστεί τον 18ο αι. για τις κυριότερες δημόσιες υπηρεσίες και πάντοτε σύμφωνα με το μπαρόκ, που είχε εισαχθεί από την Ισπανία.Το Ε.Σ. είναι από τις πιο πυκνοκατοικημένες χώρες του κόσμου, παρά τον μόνιμο κίνδυνο που αντιπροσωπεύουν τα πολυάριθμα ηφαίστεια και οι συνεχείς σεισμοί· ένας τόσο πυκνός πληθυσμός σε ένα τόσο επικίνδυνο έδαφος έχει σφυρηλατηθεί μέσα στις αντιξοότητες και σήμερα οι κάτοικοι του Ε.Σ. είναι, ίσως, από τους πιο επίμονους και υπομονετικούς ανθρώπους της Κεντρικής Αμερικής. Από τους αρχαίους πληθυσμούς ελάχιστα ίχνη παραμένουν μέχρι σήμερα· μερικούς πυρήνες μπορεί να βρει κανείς στο εσωτερικό της χώρας, στην Παντσιμάλκο, στην Ιθάλκο και στη Ναουιθάλκο, σε απρόσιτες και απομακρυσμένες ζώνες. Τώρα πια οι κάτοικοι του Ε.Σ. είναι στην πλειονότητά τους μιγάδες. Οι κρεολοί, οι λευκοί, απόγονοι των Ισπανών κατακτητών, παραμένουν μία μικρή μειονότητα, όπως και οι αμιγείς αυτόχθονες· αναμεμειγμένες βρίσκονται ακόμα μικρές ομάδες μορένος, απόγονοι των μαύρων, που χρησιμοποιήθηκαν για τις εργασίες στις φυτείες και στα ορυχεία· η ανάμειξη μαύρων και αυτοχθόνων και κυρίως μαύρων και λευκών θεωρήθηκε τότε η πιο χαμηλή και περιφρονητέα κοινωνικά, ενώ σήμερα μουλάτος και λαδίνος έχουν πια συγχωνευθεί με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Ακόμα και η γέννηση, ιδιαίτερα στους πιο οπισθοδρομικούς και συντηρητικούς πληθυσμούς, ρυθμίζεται από αντιλήψεις που ανάγονται στην προκολομβιανή εποχή. Η ζωή της γυναίκας κυριαρχείται από τους μύθους της Σελήνης, που αντιπροσωπεύεται, σύμφωνα με τις δοξασίες αυτές, από ένα κουνέλι που πηδά χαρούμενο από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Οι σχέσεις ανάμεσα στα κορίτσια και στους νέους στις πόλεις ακολουθούν, έως κάποιο μέτρο, τα ισπανικά έθιμα, παρότι στο θέμα αυτό σήμερα οι αλλαγές είναι σημαντικές.Τα ήθη και τα έθιμα του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού είναι επηρεασμένα από τα βορειοαμερικανικά, ενώ μικρές μειονότητες αντιστέκονται όχι μόνο στις πιο πρόσφατες επιδράσεις αλλά και στον πολύ πιο παλαιό εκχριστιανισμό της χώρας. Η θρησκευτική συμπεριφορά των πληθυσμών αυτών είναι η πιο ετερογενής που μπορεί να φανταστεί κανείς. Ακόμα και σήμερα είναι διατηρημένα ίχνη ειδωλολατρίας στις τελετές και θρησκευτικές γιορτές στις οποίες παίζονται όργανα και χορεύονται χοροί που χρονολογούνται από την προκολομβιανή εποχή.Τυπικό φαγητό είναι το γκάλιο εν τσίτσα, δηλαδή κόκορας μαρινάτος σε μια ειδική σάλτσα. Εορτασμοί για τη Μεγάλη Εβδομάδα στη Σονσονάτε, το μεγαλύτερο κέντρο της παράκτιας λωρίδας του Ελ Σαλβαδόρ. Στις εκδηλώσεις αυτές είναι φανερή η επίδραση της ισπανικής παράδοσης. Το εθνικό θέατρο Σάντα Άνα, το μεγαλύτερο έως το 1952 θέατρο του Ελ Σαλβαδόρ. Στιγμιότυπο από τον «χορό του ελαφιού», μαρτυρία προϊσπανικών παραδόσεων στο Ελ Σαλβαδόρ. Ο καθεδρικός ναός της Αγίας Άννας στη Σάντα Άνα, την πρωτεύουσα του ομώνυμου διαμερίσματος του Ελ Σαλβαδόρ. Ο ηγέτης του «Απελευθερωτικού Κινήματος Φαραμπούτο Μαρτί» Φακούντο Γκουαρντάντο, μετά την εκλογή του σε συνέδριο του κόμματος το 1997 (φωτ. ΑΠΕ). Χαρτονόμισμα των 200 κολόν του Ελ Σαλβαδόρ, που εκδόθηκε το 1999. Οι καταστροφικοί σεισμοί του 2001 στο Ελ Σαλβαδόρ άφησαν χιλιάδες ανθρώπους άστεγους (φωτ. ΑΠΕ). Ο καφές, κυριότερο εξαγώγιμο είδος του Ελ Σαλβαδόρ, απασχολεί μεγάλο μέρος του οικονομικά ενεργού πληθυσμού (φωτ. ΑΠΕ). Η πλατεία Ελευθερίας στη Σάντα Άνα, ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα του Ελ Σαλβαδόρ στο υψίπεδο του εσωτερικού του. Βιομηχανικό συγκρότημα επεξεργασίας καφέ. Στη συντριπτική πλειοψηφία τους, οι κάτοικοι του Ελ Σαλβαδόρ είναι μιγάδες, μετά την πρόσμειξη του ιθαγενούς στοιχείου με τους κατακτητές Ισπανούς (φωτ. ΑΠΕ). Εμπόριο γκαρόμπος, ενός είδους ιγκουάνα, στους δρόμους του Σαν Σαλβαδόρ. Το έδαφος του Ελ Σαλβαδόρ, εξαιρετικά ορεινό, διασχίζεται σε όλο το μήκος του από μία διπλή ηφαιστειακή γραμμή, συνέχεια των ηφαιστείων της Γουατεμάλας. Στη φωτογραφία, το Ιθάλκο, ένα νέο ηφαίστειο, που σχηματίστηκε με μία γιγαντιαία και ξαφνική έκρηξη το 1770, σε συνάρτηση με μία βαθιά σεισμική κίνηση. Η λίμνη Κοατεπέκε του Ελ Σαλβαδόρ, στους πρόποδες του ηφαιστείου Σάντα Άνα, είναι πασίγνωστη για τις ακρογιαλιές και τα θέρετρά της. Ο μεγαλοπρεπής κρατήρας του Σαν Σαλβαδόρ, ένας από τους κυριότερους ανάμεσα στις πολυάριθμες ηφαιστειακές ομάδες που χαρακτηρίζουν τη μορφολογία της χώρας. Φωτογραφία του Σαν Σαλβαδόρ (η υπόλευκη περιοχή στο κέντρο), πρωτεύουσας του Ελ Σαλβαδόρ, από δορυφόρο της ΝΑΣΑ, τον Μάιο του 1992. Η κόκκινη περιοχή (πυκνή βλάστηση) που περιβάλλει τις περισσότερες κορυφές ηφαιστείων προσδιορίζει τον βασικό άξονα της ηφαιστειακής ζώνης της χώρας (φωτ. NASA, earth.jsc.nasa.gov). Επίσημη ονομασία: Δημοκρατία του Ελ Σαλβαδόρ Έκταση: 21.041 τ. χλμ. Πληθυσμός: 6.178.700 κάτ. (2003) Πρωτεύουσα: Σαν Σαλβαδόρ (504.000 κάτ. Το 2003)